Αποψη: Η ουκρανική κρίση πλησιάζει στο αποκορύφωμά της

Του Φιόντορ Λουκιάνοφ, πολιτικού επιστήμονα: Μόνο η υψηλού επιπέδου διπλωματία μπορεί να σώσει –από τα χειρότερα- την Ουκρανία. Η Δύση πρέπει να εγκαταλείψει τη «λογική» του νικητή του Ψυχρού Πολέμου. Η κρίση στην Ουκρανία δείχνει ότι ήλθε η ώρα για ένα νέο παγκόσμιο σύστημα ισορροπίας.

Η τωρινή ουκρανική κρίση, χωρίς αμφιβολία θα γραφτεί αναλυτικά στα βιβλία που θα διδάσκονται στο μέλλον στις επόμενες γενιές των υποψηφίων διπλωματών και των ειδικών σε θέματα διεθνούς πολιτικής. Ίσως να μείνει στην ιστορία και ως το γεγονός, με το οποίο τελείωσε η ενδιάμεση εποχή που ακολούθησε μετά το τέλος του Ψυχρού πολέμου, και την κατάρρευση της ΕΣΣΔ.

Μια μεταβατική εποχή, την οποία, ωστόσο, οι σημαντικότεροι διεθνείς «παίκτες» αντιλαμβάνονται, ο καθένας, με διαφορετικό τρόπο. Για τη Δύση, δηλαδή τις ΗΠΑ και όλους όσοι την θεωρούν ως «μπούσουλα» τους, το τέλος της αντιπαράθεσης πριν από 25 χρόνια σήμαινε την καθιέρωση μιας νέας παγκόσμιας τάξης. Αυτή προέκυψε, όχι επί τη βάσει κάποιας συνθήκης ειρήνης ή διεθνούς ειρηνευτικής διάσκεψης, όπως στο παρελθόν, αλλά από μόνη της. Σαν φυσικό γεγονός. Η πλευρά, με την οποία υποτίθεται ότι έπρεπε να συναφθεί η ειρήνη, «σβήστηκε» από τον χάρτη, αφήνοντας τον ανταγωνιστή της με την απορία -η οποία όμως γρήγορα εξελίχθηκε σε βεβαιότητα- ότι δεν θα μπορούσε να γίνει και διαφορετικά. Εξάλλου, η νίκη ήταν ξεκάθαρη.

Η αίσθηση της αδικίας υπονομεύει τη σταθερότητα

Εφόσον λοιπόν συνέβη έτσι, ο «νικητής» θεωρεί ότι έχει κάθε δικαίωμα να επιβάλλει –με το έτσι θέλω- τις επιθυμίες του στον άλλον. Τον «νικημένο». Ετσι, η Δύση πιστεύει πως ό,τι συμβαίνει στον κόσμο, οποιαδήποτε αλλαγή συντελείται, εφόσον γίνεται υπό την καθοδήγησή της, είναι δίκαια και σωστή. Αντίθετα, όποιος έχει διαφορετική άποψη, και πολύ περισσότερο αμφισβητεί αυτή την «τάξη πραγμάτων», βαπτίζεται ως ο «κακός» της υπόθεσης, ο οποίος πρέπει να μπει στη γωνία.

Ωστόσο, έξω από τα όρια της Δυτικής κοινότητας, πολλοί είναι εκείνοι που δεν συμμερίζονται αυτή την άποψη. Κάποια από τα ταχέως αναπτυσσόμενα και ισχυρά κράτη, κατά πρώτο λόγο της Ασίας, αναγνωρίζουν ότι υπάρχει μεν κάποιου είδους παγκόσμια τάξη, αλλά δεν τη θεωρούν δίκαιη. Σε κάθε περίπτωση, οι συζητήσεις για την ανάγκη αναθεώρησης της λειτουργίας των διεθνών θεσμών, οι οποίοι εξακολουθούν να αντανακλούν το ισοζύγιο ισχύος που καθιερώθηκε στα μέσα του περασμένου αιώνα (ΣΑ του ΟΗΕ, ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα κ.α.), ηχούν εδώ και αρκετά χρόνια. Είναι φανερό ότι η αίσθηση της αδικίας υπονομεύει τη σταθερότητα.

Όσον αφορά τη Ρωσία, τη χώρα που μέσα σε 25 χρόνια έζησε την ευφορία των αλλαγών, τον κατήφορο, τη σταθερότητα, τη βασανιστικά δύσκολη ανάκαμψη, σχημάτισε την ισχυρή πεποίθηση ότι στην πραγματικότητα κανένα σύστημα δεν έχει εμπεδωθεί. Η Μόσχα όλο αυτό το διάστημα παρακαλούσε να λαμβάνεται υπόψη η άποψή της. Όμως, δεν εισακουόταν. Ταυτόχρονα, αυξάνονταν οι αμφιβολίες ότι οι πολιτικές των ισχυρών του κόσμου, είναι ικανές να εξασφαλίσουν κάποια τάξη. Η πράξη έδειχνε το αντίθετο. Με βάση αυτά τα δεδομένα, προέκυψε και εδραιώθηκε η πεποίθηση ότι υπάρχει μεν μια μη αποπερατωθείσα μετάβαση από το ένα σύστημα σε κάποιο άλλο, το οποίο όμως δεν έχει ακόμη παγιωθεί.

Το παλιό πέθανε, και το νέο δεν υπάρχει

ΗΠΑ και η Ευρώπη επικρίνουν τη Ρωσία ότι πιστεύει στην ισχύ και στη χάραξη «κόκκινων γραμμών», και ότι ζει σε μια άλλη, ξεπερασμένη εποχή. Ο Τζον Κέρι μέμφθηκε το Κρεμλίνο ότι φέρνει πίσω «το πνεύμα του 19ου αιώνα».

Επίσης, ο επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Χέρμαν Βαν Ρομπέι, στηλίτευσε τη Μόσχα ότι αυτή δήθεν προσπαθεί «να αναβιώσει τον ιδεολογικοποιημένο και βασισμένο στο φόβο, κόσμο του Ψυχρού πολέμου, που έχει μείνει για πάντα στο παρελθόν». Το ότι η Ρωσία είναι συντηρητική στην εξωτερική της πολιτική και δεν κατέχει πλήρως ορισμένα σύγχρονα εργαλεία, είναι αλήθεια. Εξίσου αλήθεια είναι όμως, ότι θεωρεί πως η κλασσική διπλωματία, η οποία βασίζεται στην ισορροπία δυνάμεων και συμφερόντων, στις συνδιαλλαγές και στις συμφωνίες, μπορούν να δημιουργήσουν μια σταθερή βάση στις σχέσεις.

Το πνεύμα του 19ου αιώνα, το οποίο θυμήθηκε ο Κέρι, είναι αδύνατο να επιστρέψει πλήρως. Παρήλθαν οι εποχές που οι μεγάλες χώρες αποφάσιζαν για τις τύχες των μικρών, χωρίς τη συμμετοχή τους. Μια άλλη όμως πτυχή της πολιτικής της εποχής εκείνης, είναι οι αλήθειες που αποτελούν το Αλφα και το Ωμέγα των διεθνών σχέσεων. Η συνειδητοποίηση του ορίου, πέρα από το οποίο ξεκινά όχι απλά η γεωπολιτική διελκυστίνδα, αλλά η είσοδος στην καρδιά των αντιλήψεων για το τι είναι ασφάλεια. Τους ενδεχόμενους κινδύνους που σχετίζονται με αυτό, δεν μπορεί κανείς να τους ακυρώσει, καθώς τη συμπεριφορά των χωρών την καθορίζουν άνθρωποι και όχι ηλεκτρονικοί υπολογιστές.

Η ουκρανική «ατζέντα»

Η ουκρανική κρίση, λοιπόν, πλησιάζει στο αποκορύφωμά της. Στο σημείο, όπου την κατάσταση μπορεί να σώσει μόνο η υψηλού επαγγελματισμού διπλωματία. Αυτά που απαιτούνται τώρα, είναι οι λύσεις-πακέτο, και οι πολυεπίπεδοι συμβιβασμοί.

Τι υπάρχει πάνω στο τραπέζι; Η αναθεώρηση του Συντάγματος της Ουκρανίας, το οποίο θα εγγυάται τα δικαιώματα όλων των πολιτών, και των πληθυσμιακών κατηγοριών. Επίσης, η μη συμμετοχή της χώρας σε συμμαχίες. Η τιμή για το αέριο, τα τεράστια χρέη και η απρόσκοπτη διέλευση του αερίου. Η αναγνώριση από τη Ρωσία της νομιμότητας των μελλοντικών εκλογών. Αυτά είναι τα σημαντικότερα στοιχεία, τα οποία συνθέτουν το πακέτο.

Ωρα για συμβιβασμούς

Στην αληθινή διπλωματία δεν υπάρχει απόλυτη και άνευ όρων νίκη. Και αν σε κάποιον δημιουργείται η ψευδαίσθηση μια τέτοιας επιτυχίας, αυτό σημαίνει ότι πολύ σύντομα τα πάντα θα αρχίσουν να καταρρέουν, επειδή οι χαμένοι θα επιδιώξουν να πάρουν τη ρεβάνς.

Οι εποχές για τις οποίες μιλούν επικριτικά ο Κέρι και ο Ρομπέι, ο ευρωπαϊκός 19ος αιώνας και ο Ψυχρός πόλεμος, ξεχώριζαν ακριβώς για τη δυνατότητα επίτευξης σταθερών και μακροχρόνιων συνδιαλλαγών. Κάτι που δεν υπήρχε στο πρώτο ήμισυ του 20ου αιώνα, όταν οι δυνάμεις που νίκησαν στον Α΄ Παγκόσμιο επιχείρησαν να διαμορφώσουν έναν κόσμο μόνο προς όφελός τους.

Και δεν υπήρχε ούτε στις αρχές του αιώνα που διανύουμε, όταν η Δύση δεν προτίθετο να διαπραγματευτεί με κανέναν, έχοντας ως «μαξιλάρι» την αίσθηση πως ήταν η μόνη που έχει όλο το δίκιο με το μέρος της. Και τότε, και τώρα, αυτό που έμοιαζε με παγκόσμια τάξη, αποδεικνυόταν μια μεταβατική κατάσταση. Θα ήταν επιθυμητό αυτή τη φορά το αποτέλεσμα να είναι μια ισορροπία χωρίς τους κλυδωνισμούς των προαναφερόμενων εποχών, αλλά με τη δύναμη της διπλωματικής λογικής και μόνο.

Πηγή: Η Ρωσία Τώρα – Αναδημοσίευση (αρχική – 17 Απριλίου 2014.